Daha önce mitolojiye girişte; her köklü milletin kendine has mitolojileri olduğunu söylemiştim. Mitoloji genel olarak bir milletin etrafını, dünyayı, evreni anlama şeklini yansıtan en büyük kültür öğelerinden bir tanesidir. Önemli olduğu için bazı milletler temelleri olmadığıdan kendileri yapay mitolojiler yazmışlar zaman içinde.
Türk mitolojisi de Türk tarihi gibi çok derinliği olan bir konu. Bunun yanında Türklerin farklı coğrafyalara dağılmaları, farklı kavimler ile komşuluk yapmaları mitolojilerde bazı farklılıklar gösterse de ana yapı hiç değişmemiş. Bunun içine Türklerin farklı dinlere girmesinin de etkisi bulunmakta. Ama din öğesi ne kadar baskın olasa da kendi kültürlerini her zaman ona uyarlayarak devam ettirmişlerdir.
Günlük yaşantı içersin de yaptığımız eylemler, etkilere gösterdiğimiz tepkiler, etrafı, olayları algılayışımız. Halen mitolojilerden gelen unsurlar içermektedir. Bunları biz günlük yaşantı içinde fark etmesek de incelendiğinde bu görülmektedir. Bundan dolayıdır ki bir milletin mitolojisini bilmek onların hem tarihte ki olayları neden yaptıklarını hemde günümüzde ki davranışlarını iyi anlayabilmek için gereklidir.
Kitabın birinci cildi Türk mitolojisinde bulunan ana konulara etraflıca değinmiştir. Burada her başlığı anlatmak kitap kadar bir uzunluğa sebep olacağından. Kitap içindeki ana başlıkları yazmaya ve onların altına kısa açıklamalar yapmaya gayret edeceğim. Kitap her başlığı çok uzun ve çeşitli kaynakları inceleyerek aktarmış.
1) Büyük Hun Devleti ve Türk Mitolojisi
Genel olarak Büyük Hun Devletinin 2. hakanı Mete-Han(Bahadır Han) Oğuz Kağan ile karıştırılmasından dolayı olan bir mitolojik karışıklık vardır. Mete Han'ın (Bahadır Han) hayatı günümüze bir tarihi karakter olarak değilde bir mitolojik karakter olarak gelmiştir. Bundan dolayıdır Mete Han'ın hayatı anlatılırken Oğuz Kağan destanı ile birleştirilmiş. Mete Han Destanı kendi içinde birkaç katmandan oluşan bir anlatımı vardır. Bu katmanlardan bir tanesi de Oğuz Kağan dır. Mete Han'ın yaşantısı, davranışları ve Türk kültürüne etkisi büyük olduğu için bu birleştirme yapılmaktadır. Tarih süreci içersin de Mete Han (Bahadır) dönemine geldiğimizde yaptıklarını etraflıca inceleyeceğiz.
2) Türklerin Kurttan Türeyişi
Türk tarihinde çok gözüken bir figürdür kurt. Genelde en bilinen mitolojik karakterdir. Fakat ne olduğu pek bilinmeyen, bazen dalga geçilen bir figürdür. Ama unutmamak gerekir mitolojide her şeyin bir manası vardır. Bunu da ileride tek olarak değineceğiz.
3) Ergenekon Efsanesi
Türklerin en büyük efsanlerinden bir tanesidir. Bu efsane gerçekte olmuş mu belli değil. Fakat inanç olarak yansımaları çıktığı dönemden bu yana devam etmiştir. Baharın gelmesi, demirin ve demirciliğin kutsallığı, kurdun yol göstermesi hepsinin Türk kültürü üzerinde etkileri kalmıştır. Kutsal mağralar bu efsane sonucunda çıkmıştır.
4) Uygurların Türeyiş Efsanesi
Uygurlar döneminde yazıya geçirilen Türeyiş Efsanesi üzerine yapılan bir incelemedir. Burada artık bazı şeylerin değişmesi ve mainizm dinin benimsenmesi ile birlikte mitoloji içine bunlarda girmeye başlamıştır. Fakat ana konu yinede değişmez.
5) Oğuz Destanı
Oğuz Destanı bizi en çok etkileyen Destanlardan bir tanesidir kanımca. Genellikle insanlar Türk milletinin Oğuzuzlardan oluştuğunu düşünürler. Bu yanlış bir düşüncedir. Türkler sadece oğuzlardan değil kıpçaklar, uygurlar, kagnılılar gibi dış oğuzlar yani Türklerde vardır. Oğuzlar dediğimiz Türk grubu Oğuz Han'ın soyundan gelen 24 boydan oluşmaktadır. Bu o kadar içe işlemiştir ki günümüzde bile boyların kendi teşekkülü yaşamasa da isimleri ve bazı ananeleri yaşamaktadır. Oğuz'un yaşayıp yaşamadığı bilinmiyor. En azından şuanda ben o bilgiye ulaşmadım. Ama Oğuz destanının etkisi Oğuz'un iki hanım ile evlenmesi birisi göğün birisi yerin kızı olması, erken yaşta konuşması yürümesi ata binip ok kuşanması, Hakan olduktan sonra Bozkurt'un yol göstermesi hepsinin simgelsel manası bulunmaktadır.
6) Türkmenlerin Seceresi ( Şerece-i Terakkime)
Bir moğol şehzadesi olan Ebulgazi Bahadır Han'ın yazdığı Türkleri ve Oğuz destanını anlatan kaynak niteliği taşıyan bir kitaptır. İleride bu kitaba da değineceğiz. Kaynak olduğu için kitap içinde genişçe değerlendirmesi yapılmıştır.
7) Oğuz Destanları Hakkında Bazı Notlar
8) Han-Name
Han-Namede Oğuzları anlatan bir kaynaktır. Fakat yazarının yaşadığı devir bilgi seviyesinden dolayı ortaya çıkan bozulmalar olmuştur. Kitap içinde bu olayları ve kaynak olarak nelerin bize kadar geldiğini değerlendirmiştir.
9) Yaratılış Destanı
Türklerin evreni, dünyayı, insanları ve doğanın nasıl yaratıldığını anlatan destandır. Bu destanda tanrılar, doğa üstü varlıklar, insan nasıl yaratıldığını anlatmaktadır. Bu yaratılış destanı ile kainatı nasıl algıladıklarını ve inanç sistemlerinin nasıl olduğu görünmektedir.
10) Manas Destanı
11) Türkler ve Moğol Mitolojisi (Benzer ve ayrı taraflar)
12) Türk Mitolojisinde Geyik
Türk mitolojisinde geyik önemli bir simgedir. Özellikle dişi geyik mitolojide tanrıça niteliği taşımakta, insanlara yol gösteren, onlar ile birlikte olan bir karakter şeklinde gözükmektedir. Eski mitolojik kaynaklarda dişi geyikten türeme efsanesi de vardır.
13) Türk Mitolojinde Kartal
Mitolojide en büyük yer kaplayan hayvanlardan bir tanesi de Kartaldır (Bürküt). Kartalın yanında Atmaca, Şahin gibi avcı kuşlarda önemlidir. Oğuz boylarının onguları olarak her boyun bir vahşi kutsal kuşu vardır. Ongular ne zaman boyların simgesi olduğu bilinmiyor ama eski devirlerden kaldığı düşünülüyor. Tarihte ilerledikçe sadece simgeleri ve belli ananelerin kaldığı görünmektedir. Kartal gibi avcı kuşlar hem doğadaki konumu hemde yaşam içindeki kullanımı ile Türkler arasında kutsal ve saygı duyulan hayvanlardır. Halende Orta-Asya da yaşayan Türkler bu hayvanı avcılıkta kullanmaktadır.
Kitap uzun zamandır baskısı bulunmuyordu. Bu yıl tekrar TTK baskısını yapıp bizi bu kaynağa ulaşmamıza yardımcı oldu. Baskı kalitesi gerçekten çok güzel normal saman kağıtlarından daha kaliteli bir kağıda basılmış. Bahaeddin Ögel Türk Mitolojisinin temel taşlarından bir tanesidir. Kendisinin yaptığı çalışmalar ve araştırmalar Türk Milletinin Tarihi ve Mitolojisinin gelişmesinde büyük katkısını olmuştur. Bundan dolayı bu eser Türk Mitolojisi konusunda ilk okunacak en geniş kaynaklardan bir tanesidir. Konuları o dönemin kaynakları ve araştırmaları yararlanılarak en geniş şekilde incelenmiştir. Tabi eksiklerini de söylemek gerekiyor. İki yerde şimdiye kadar eleştiri gördüm kitap hakkında. Birincisi Türk Mitolojisi konusunda ABD derlenen kaynak kitaplar arasında güvensiz denmiş bu kitap hakkında. İkincisi de Fuzuli Bayat bazı konularda aşırılığa kaçtığını belirtmiş. Ama eleştiride temel kaynak niteliğinin bozulmadığını belirtmiş.
Türk Mitolojisini merak edenlerin ilk olarak okuyacağı kaynaktır. Merak edenlerin okumalarını tavsiye ederim.
Günlük yaşantı içersin de yaptığımız eylemler, etkilere gösterdiğimiz tepkiler, etrafı, olayları algılayışımız. Halen mitolojilerden gelen unsurlar içermektedir. Bunları biz günlük yaşantı içinde fark etmesek de incelendiğinde bu görülmektedir. Bundan dolayıdır ki bir milletin mitolojisini bilmek onların hem tarihte ki olayları neden yaptıklarını hemde günümüzde ki davranışlarını iyi anlayabilmek için gereklidir.
Kitabın birinci cildi Türk mitolojisinde bulunan ana konulara etraflıca değinmiştir. Burada her başlığı anlatmak kitap kadar bir uzunluğa sebep olacağından. Kitap içindeki ana başlıkları yazmaya ve onların altına kısa açıklamalar yapmaya gayret edeceğim. Kitap her başlığı çok uzun ve çeşitli kaynakları inceleyerek aktarmış.
1) Büyük Hun Devleti ve Türk Mitolojisi
Genel olarak Büyük Hun Devletinin 2. hakanı Mete-Han(Bahadır Han) Oğuz Kağan ile karıştırılmasından dolayı olan bir mitolojik karışıklık vardır. Mete Han'ın (Bahadır Han) hayatı günümüze bir tarihi karakter olarak değilde bir mitolojik karakter olarak gelmiştir. Bundan dolayıdır Mete Han'ın hayatı anlatılırken Oğuz Kağan destanı ile birleştirilmiş. Mete Han Destanı kendi içinde birkaç katmandan oluşan bir anlatımı vardır. Bu katmanlardan bir tanesi de Oğuz Kağan dır. Mete Han'ın yaşantısı, davranışları ve Türk kültürüne etkisi büyük olduğu için bu birleştirme yapılmaktadır. Tarih süreci içersin de Mete Han (Bahadır) dönemine geldiğimizde yaptıklarını etraflıca inceleyeceğiz.
2) Türklerin Kurttan Türeyişi
Türk tarihinde çok gözüken bir figürdür kurt. Genelde en bilinen mitolojik karakterdir. Fakat ne olduğu pek bilinmeyen, bazen dalga geçilen bir figürdür. Ama unutmamak gerekir mitolojide her şeyin bir manası vardır. Bunu da ileride tek olarak değineceğiz.
3) Ergenekon Efsanesi
Türklerin en büyük efsanlerinden bir tanesidir. Bu efsane gerçekte olmuş mu belli değil. Fakat inanç olarak yansımaları çıktığı dönemden bu yana devam etmiştir. Baharın gelmesi, demirin ve demirciliğin kutsallığı, kurdun yol göstermesi hepsinin Türk kültürü üzerinde etkileri kalmıştır. Kutsal mağralar bu efsane sonucunda çıkmıştır.
4) Uygurların Türeyiş Efsanesi
Uygurlar döneminde yazıya geçirilen Türeyiş Efsanesi üzerine yapılan bir incelemedir. Burada artık bazı şeylerin değişmesi ve mainizm dinin benimsenmesi ile birlikte mitoloji içine bunlarda girmeye başlamıştır. Fakat ana konu yinede değişmez.
5) Oğuz Destanı
Oğuz Destanı bizi en çok etkileyen Destanlardan bir tanesidir kanımca. Genellikle insanlar Türk milletinin Oğuzuzlardan oluştuğunu düşünürler. Bu yanlış bir düşüncedir. Türkler sadece oğuzlardan değil kıpçaklar, uygurlar, kagnılılar gibi dış oğuzlar yani Türklerde vardır. Oğuzlar dediğimiz Türk grubu Oğuz Han'ın soyundan gelen 24 boydan oluşmaktadır. Bu o kadar içe işlemiştir ki günümüzde bile boyların kendi teşekkülü yaşamasa da isimleri ve bazı ananeleri yaşamaktadır. Oğuz'un yaşayıp yaşamadığı bilinmiyor. En azından şuanda ben o bilgiye ulaşmadım. Ama Oğuz destanının etkisi Oğuz'un iki hanım ile evlenmesi birisi göğün birisi yerin kızı olması, erken yaşta konuşması yürümesi ata binip ok kuşanması, Hakan olduktan sonra Bozkurt'un yol göstermesi hepsinin simgelsel manası bulunmaktadır.
6) Türkmenlerin Seceresi ( Şerece-i Terakkime)
Bir moğol şehzadesi olan Ebulgazi Bahadır Han'ın yazdığı Türkleri ve Oğuz destanını anlatan kaynak niteliği taşıyan bir kitaptır. İleride bu kitaba da değineceğiz. Kaynak olduğu için kitap içinde genişçe değerlendirmesi yapılmıştır.
7) Oğuz Destanları Hakkında Bazı Notlar
8) Han-Name
Han-Namede Oğuzları anlatan bir kaynaktır. Fakat yazarının yaşadığı devir bilgi seviyesinden dolayı ortaya çıkan bozulmalar olmuştur. Kitap içinde bu olayları ve kaynak olarak nelerin bize kadar geldiğini değerlendirmiştir.
9) Yaratılış Destanı
Türklerin evreni, dünyayı, insanları ve doğanın nasıl yaratıldığını anlatan destandır. Bu destanda tanrılar, doğa üstü varlıklar, insan nasıl yaratıldığını anlatmaktadır. Bu yaratılış destanı ile kainatı nasıl algıladıklarını ve inanç sistemlerinin nasıl olduğu görünmektedir.
10) Manas Destanı
11) Türkler ve Moğol Mitolojisi (Benzer ve ayrı taraflar)
12) Türk Mitolojisinde Geyik
Türk mitolojisinde geyik önemli bir simgedir. Özellikle dişi geyik mitolojide tanrıça niteliği taşımakta, insanlara yol gösteren, onlar ile birlikte olan bir karakter şeklinde gözükmektedir. Eski mitolojik kaynaklarda dişi geyikten türeme efsanesi de vardır.
13) Türk Mitolojinde Kartal
Mitolojide en büyük yer kaplayan hayvanlardan bir tanesi de Kartaldır (Bürküt). Kartalın yanında Atmaca, Şahin gibi avcı kuşlarda önemlidir. Oğuz boylarının onguları olarak her boyun bir vahşi kutsal kuşu vardır. Ongular ne zaman boyların simgesi olduğu bilinmiyor ama eski devirlerden kaldığı düşünülüyor. Tarihte ilerledikçe sadece simgeleri ve belli ananelerin kaldığı görünmektedir. Kartal gibi avcı kuşlar hem doğadaki konumu hemde yaşam içindeki kullanımı ile Türkler arasında kutsal ve saygı duyulan hayvanlardır. Halende Orta-Asya da yaşayan Türkler bu hayvanı avcılıkta kullanmaktadır.
Kitap uzun zamandır baskısı bulunmuyordu. Bu yıl tekrar TTK baskısını yapıp bizi bu kaynağa ulaşmamıza yardımcı oldu. Baskı kalitesi gerçekten çok güzel normal saman kağıtlarından daha kaliteli bir kağıda basılmış. Bahaeddin Ögel Türk Mitolojisinin temel taşlarından bir tanesidir. Kendisinin yaptığı çalışmalar ve araştırmalar Türk Milletinin Tarihi ve Mitolojisinin gelişmesinde büyük katkısını olmuştur. Bundan dolayı bu eser Türk Mitolojisi konusunda ilk okunacak en geniş kaynaklardan bir tanesidir. Konuları o dönemin kaynakları ve araştırmaları yararlanılarak en geniş şekilde incelenmiştir. Tabi eksiklerini de söylemek gerekiyor. İki yerde şimdiye kadar eleştiri gördüm kitap hakkında. Birincisi Türk Mitolojisi konusunda ABD derlenen kaynak kitaplar arasında güvensiz denmiş bu kitap hakkında. İkincisi de Fuzuli Bayat bazı konularda aşırılığa kaçtığını belirtmiş. Ama eleştiride temel kaynak niteliğinin bozulmadığını belirtmiş.
Türk Mitolojisini merak edenlerin ilk olarak okuyacağı kaynaktır. Merak edenlerin okumalarını tavsiye ederim.
kısa zamanda okumak istiyorum merakım var konuya yorumlar içinde çok teşekkürler güzel bir bilgi olmuş bizler içn
YanıtlaSilOkumayı düşünüyorsanız kitabın baskısı tükenmeden edinmenizi tavsiye ederim. Sonra tekrar ne zaman basılır kim bilir. Kitap bazı konulara gerçekten çok geniş değinmiş. Bu konuya girmek istiyorsanız giriş bu kitap. Bundan önce Fuzuli Bayat Hocanın Mitolojiye Giriş'ide okuyabilirsiniz.
Sil